Camiel van Winkel — Lichaam en steen: over film

In dit boek figureert het filmmedium als het onbewuste van de cultuur. Het wordt door de auteur serieus genomen als kunstvorm met een waarde op zichzelf, maar tegelijk opgevat als een neerslag van symptomen en effecten van culturele dilemma’s en taboes. De auteur kijkt naar films, maar kijkt er ook doorheen. Met een blik getraind in hedendaagse kunst en dans interpreteert hij films van zulke uiteenlopende regisseurs als Steve McQueen en Nicolas Provost, Ursula Antoniak en Michael Haneke, Tobe Hooper en Ilya Chrzjanovski, Lars von Trier en Chantal Akerman, Gus Van Sant en Erik Poppe.

Een belangrijk thema is de wijze waarop menselijke verlangens zich manifesteren in een choreografie van bewegende lichamen door stedelijke structuren van staal, steen en beton. De stad is een luchtspiegeling vol vibraties en resonanties van lichaam en steen. Een luchtspiegeling die zichzelf blijft voeden met de opbrengsten van de economie van vervulling en verlangen. De individuele figuur zoekt autonomie in haar individuele cel, of gaat juist naar buiten uit eenzaamheid of verlangen naar contact.

Welke frustraties en verlangens spelen een rol in de interacties tussen man en vrouw? Enkele belangrijke films van de laatste twintig jaar – zoals Antichrist, Code Blue, Shame, La Pianiste – wagen zich nadrukkelijk in dit relationele moeras, waar de liefde tussen man en vrouw vaak gepaard gaat met alledaagse manifestaties van haat en soms extreme vormen van geweld. Lichaam en steen zoekt naar de troebele bronnen hiervan.

Het relationele geweld houdt verband met het explosieve mengsel van wrok, haat en woede dat in de hedendaagse samenleving zo’n grote rol is gaan spelen. Momenteel heeft iedere burger of groep wel een reden om zich miskend te voelen en in te pluggen op dit altijd beschikbare potentieel van de haat. Films als Elephant en Utøya 22. Juli bijvoorbeeld benaderen terrorisme als een singulariteit van de haat die alleen indirect gerepresenteerd kan worden, door de kern ervan juist buiten beeld te houden.

Camiel van Winkel is kunsthistoricus en auteur. Hij doceert kunst en kunsttheorie aan LUCA School of Arts/Sint-Lukas Brussel.